نشست گفتگو درباره‌ی کتاب اخلاق سرگردان و گردنگاه سیاست با حضور مصطفی ملکیان

نشست "گفتگو درباره ی کتاب اخلاق سرگردان و گردنگاه سیاست" به همت موسسه سروش مولانا و با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز سه شنبه ۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

در ابتدا، مصطفی ملکیان فیلسوف و پژوهشگر، اظهار داشت: نویسنده این کتاب، جان کودی یکی از فیلسوفان اخلاق استرالیایی است. او علاوه بر اینکه در معرفت شناسی کارهای جدی انجام داده است، بیشترین آثارش درباره اخلاق در عالم سیاست است و این کتاب هم یکی از آثار او است. یکی از شاخه های بسیار مهم فلسفی، فلسفه اخلاق است که به سه بخش عمده تقسیم می شود که عبارتند از فلسفه توصیفی اخلاق، فلسفه هنجاری یا دستوری اخلاقی و فلسفه تحلیلی اخلاق. این کتاب به فلسفه اخلاق هنجاری تعلق دارد. این کتاب در باب اخلاق هنجاری اما اخلاق خاص است و به این می پردازد که یک کنشگر سیاسی چگونه باید رفتار کند.

وی افزود: خود اخلاق خاص به دسته های متعددی تقسیم می شود. این کتاب، اخلاق سیاست است، اخلاق کسانی که قدرت را در کشور به دست گرفته اند. یعنی حکومتگران اولا اخلاقا چه قوانینی را باید بنویسند و چه قوانینی را ننویسند و سپس چگونه باید این قوانین را اجرا کرد؟ و صاحبان قدرت با شهروندان جامعه خودشان چه رفتاری باید داشته باشند؟ و هم چنین، قدرت های حاکم بر جامعه با قدرت های حاکم بر جوامع دیگر چه رفتاری باید داشته باشند؟ این کتاب بیشتر به این نکته می پردازد که آیا اصلا اخلاق حق دارد که در سیاست دخالت کند یا خیر؟

او ادامه داد: فیلسوفان در این باره، چندین نظر دارند. عده ای می گویند که عالم سیاست اصلا اخلاق را نمی شناسد و اخلاق حق ندارد در عالم سیاست دخالت کند. این عده به واقع گرایی سیاسی معتقد هستند. دسته ای دیگر می گویند اخلاق باید در سیاست دخالت کند ولی اخلاق سیاسی با سایر اخلاق ها فرق دارد. دسته سوم، معتقدند که اخلاق در سیاست وجود دارد و اخلاق سیاست هم درست مثل سایر اخلاق ها است ولی رعایت این اخلاق بسیار دشوار است و در نتیجه، به کنشگران سیاسی سخت نگیرید. عده ای دیگر می گویند اخلاق در عالم سیاست وجود دارد مثل بقیه ساحت های زندگی و می شود سیاسی بود و اخلاق را هم رعایت کرد ولی پیش بینی می شود این افراد در عالم سیاست چندان موفق نشوند. دسته پنجم معتقدند که در عالم سیاست باید اخلاقی باشیم اما اخلاق پرست نباشیم. نویسنده این کتاب، طرفدار قول آخر است و می گوید در هیچ جایی نباید اخلاق پرست باشیم و این فقط به عالم سیاست محدود نمی شود. او به جای تعریف اخلاق پرستی، مصادیق آن را بر می شمارد. اخلاق پرستی کژدامن مورد اول است، یعنی آن چه که در اخلاق حکم شده است، حکمش را غلیظ تر کنیم. مورد دوم، اخلاق پرستی متمرکز نامتوازن است یعنی تمرکز بر احکام اخلاقی وجود دارد اما متوازن نیست. مورد سوم، اخلاق پرستی تحمیلی و مداخله ای و مورد چهارم، اخلاق پرستی انتزاعی به معنی اخلاق را از زندگی عملی و محسوس دور کردن است. مورد آخر نیز، اخلاق پرستی مطلق گرا است یعنی آن چه را که در یک جا می گویید، همه جا تکرار کنید و این طور تلقی بشود که سخن مطلق واحدی وجود دارد که برای همه جا قابل اعمال است.

در ادامه، سینا باستانی، مترجم کتاب، ابراز داشت: مواجهه من با این کتاب، یک مواجهه با حوزه جدید بود. من از رشته جامعه شناسی هستم و از آن منظر به سیاست و اخلاق نگاه می کنم. این کتاب به مسئله ورود اخلاق به سیاست پرداخته است. نویسنده مسئله اش این است که اخلاق باید در سیاست حضور داشته باشد و اتفاقا حضورش خیلی محکم و جدی باشد. واقع گرایی اخلاق را با اخلاق پرستی خلط می کند. اگر درک درستی از اخلاق داشته باشیم، آثار ویرانگر اخلاق پرستی در سیاست را نخواهیم داشت.