कापूस खरेदीचा घोळ | कपास किसान ऍप | शेतकऱ्यांची होणारी लूट | विश्लेषण- सिमा नरोडे (शेतकरी नेत्या)

कापूस खरेदीतील घोळ हा मुख्यतः शासकीय नियंत्रणाचा अभाव आणि खाजगी व्यापाऱ्यांची मक्तेदारी यातून निर्माण होतो. यातील प्रमुख त्रुटी आणि त्यांचे परिणाम खालीलप्रमाणे आहेत:
१. वजन काट्यामध्ये होणारी फसवणूक (गैरव्यवहाराची त्रुटी)
• सखोल माहिती: वजन काट्यामध्ये विविध पद्धतींनी फेरफार केला जातो. यामध्ये इलेक्ट्रॉनिक काट्यांमध्ये विशिष्ट चिप्स बसवणे किंवा बॅटरी कमी-जास्त करणे, तसेच मोजमाप पूर्ण झाल्यानंतर कापसाचा ढिग खाली उतरवताना हाताळणीतील त्रुटी (Handling Error) दाखवून जास्तीचा कापूस काढून घेणे यांसारख्या पद्धतींचा समावेश असतो.
• परिणाम: शेतकऱ्याला त्यांच्या उत्पादनाचे योग्य वजन मिळत नाही, ज्यामुळे प्रति क्विंटल २० ते ३० किलो पर्यंतचे नुकसान होते. ही थेट आर्थिक चोरी आहे.
२. आर्द्रता (ओलावा) मोजण्याची त्रुटी
• सखोल माहिती: शासनाच्या नियमांनुसार, कापूस खरेदी करताना त्यातील ओलाव्याचे प्रमाण (Moisture Content) विशिष्ट मर्यादेत असावे लागते (उदा. १२% पर्यंत). परंतु, व्यापारी या मर्यादेचा आधार घेऊन, कापूस कितीही सुकलेला असला तरी, त्यात जास्त ओलावा आहे असे कारण देतात.
• परिणाम: या कथित 'जास्त ओलाव्या'पोटी प्रत्येक क्विंटलमागे ५ ते १० किलो वजन कमी केले जाते किंवा कापूस खरेदी करण्यास नकार दिला जातो.
३. 'खेडा खरेदी' मुळे होणारे शोषण
• सखोल माहिती: खेडा खरेदी म्हणजे ग्रामीण भागातील आडते (एजंट्स) किंवा छोटे व्यापारी थेट शेतावर/गावात येऊन कापूस खरेदी करतात. येथे कोणत्याही शासकीय नियमांचे पालन केले जात नाही. शेतकऱ्याला तात्काळ पैशांची गरज असल्याचा गैरफायदा घेतला जातो.
• परिणाम: शेतकऱ्याला किमान आधारभूत किमती (MSP) पेक्षा खूप कमी दराने (उदा. ₹५०० ते ₹१००० प्रति क्विंटल कमी) कापूस विकावा लागतो. हे अनियंत्रित बाजारपेठेचे सर्वात मोठे अपयश आहे.
४. पेमेंट आणि प्रशासकीय त्रुटी
• सखोल माहिती: शासकीय खरेदी केंद्रांवर कापूस विकल्यानंतर पेमेंट शेतकऱ्याच्या बँक खात्यात थेट जमा होते. मात्र, अनेकदा प्रशासकीय दिरंगाईमुळे (उदा. कागदपत्रे तपासणी, पेमेंट रिलीज होण्यास लागणारा वेळ) पेमेंट मिळण्यास अनेक आठवड्यांचा किंवा महिन्यांचा विलंब होतो.
• परिणाम: शेतकऱ्याची पैशांची तात्काळ गरज पूर्ण होत नाही आणि त्याला पुन्हा खासगी व्यापाऱ्यांकडे जावे लागते, ज्यामुळे ही घोळाची साखळी सुरूच राहते.
📱 किसान कपास ऍप (Kapas Kisan App) - त्रुटी आणि आव्हाने
भारतीय कापूस महामंडळाने (CCI) सुरू केलेले 'किसान कपास ऍप' हे महत्त्वाचे असले तरी, त्याच्या अंमलबजावणीमध्ये काही प्रमुख त्रुटी आणि आव्हाने आहेत:
१. तांत्रिक (डिजिटल) साक्षरतेचा आणि सुविधांचा अभाव
• सखोल माहिती: ऍप वापरण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे स्मार्टफोन, इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी आणि ऍप वापरण्याची डिजिटल साक्षरता असणे आवश्यक आहे. ग्रामीण भागात आजही अनेक शेतकऱ्यांकडे याची कमतरता आहे.
• त्रुटी: ऍप वापरण्यास सोपे (User-Friendly) असले तरी, तांत्रिक ज्ञान नसल्यामुळे अनेक शेतकरी नोंदणीसाठी इंटरनेट कॅफे किंवा मध्यस्थांवर अवलंबून राहतात. यामुळे ऍपचा थेट लाभ मिळणे थांबते.
२. 'ई-पीक पाहणी' आणि आधार लिंकची त्रुटी
• सखोल माहिती: ऍपवर नोंदणी करताना शेतकरी त्यांच्या शेतात कापूस पीक घेतले आहे, हे सिद्ध करण्यासाठी त्यांच्या ७/१२ उताऱ्यावरील 'ई-पीक पाहणी' नोंदीची मागणी केली जाते. अनेक शेतकऱ्यांनी वेळेवर ई-पीक पाहणी केली नसल्यास, ते नोंदणी करू शकत नाहीत.
• त्रुटी: आधार कार्ड आणि बँक खाते एकमेकांशी जोडलेले असणे अनिवार्य आहे (DBT - Direct Benefit Transfer साठी). यात तांत्रिक अडचण असल्यास पेमेंट अडकून राहते.
३. 'स्लॉट बुकिंग' आणि केंद्र क्षमतेची मर्यादा
• सखोल माहिती: ऍपद्वारे कापूस विक्रीसाठी वेळेचे स्लॉट बुक केले जातात. एका खरेदी केंद्रावर एका दिवशी किती कापूस खरेदी केला जाईल, याची एक निश्चित क्षमता असते.
• त्रुटी: कापूस काढणीच्या हंगामात (Season) मोठ्या प्रमाणात आवक झाल्यास, ऍपवरील स्लॉट लगेच फुल होतात. यामुळे अनेक शेतकऱ्यांना वेळेवर स्लॉट मिळत नाही आणि नाईलाजाने त्यांना खासगी व्यापाऱ्यांकडे जावे लागते.
४. ऍप आणि प्रत्यक्ष व्यवहारातील विसंगती
• सखोल माहिती: ऍपवर नोंदणी झाली तरी, कापूस खरेदी केंद्रावर प्रत्यक्ष तपासणी करताना कापसामध्ये सांगितल्याप्रमाणे 'ओलावा' किंवा 'अशुद्धता' (Dust/Trash) जास्त असल्याचे कारण देऊन कापूस नाकारला जातो.
• त्रुटी: ऍप फक्त नोंदणीचे साधन ठरते, परंतु खरेदी केंद्रावरील प्रत्यक्ष व्यवहार आणि तपासणीमध्ये पारदर्शकतेचा अभाव कायम राहतो.
वरील त्रुटींमुळे, 'किसान कपास ऍप' हे एक चांगले पाऊल असले तरी, अंमलबजावणीतील त्रुटी आणि शेतकऱ्यांच्या डिजिटल मर्यादांमुळे कापूस खरेदीतील घोळ पूर्णपणे थांबलेला नाही.
#farmer #marathinews #news #seemanarode #farmerleaders #latestnews #shetkarisanghtana #farmers #maharashtra #samarthanews