LIKOU DERAJKASH:Balochi Folk Music Maestro Khodamord Shohlibor

لیکو دراج کش
موسيقي فولکلور بلوچی
استاد خدامراد شهلی بُر
LIKOU DERAJKASH
Balochi folk music
Khodamorad Shohlibor
3. لیکوی دراج کَش تاثیر از مرحوم قاسم خان سوری زهی

جغرافیای موسیقی استان سیستان و بلوچستان را می توان به سه قسمت تقسیم کرد: سیستان، سرحد و مکران، که هر کدام از لحاظ موسیقیایی ویژگی های خاص خود را دارد. لیکو بخش اصلی از موسیقی سرحد را تشکیل می دهد با این وجود لیکو مرزها را درنوردیده و از سیستان تا مکران سفر کرده است که در حال حاضر ما موسیقی لیکو را در بخش هایی از سیستان و مکران نیز داریم. لیکو گونه ایی از ادبیات شفاهی مردم بلوچ در قالب شعر به شمار می رود. لیکو ها تک بیت هایی هستند که ساده و روان بدون هیچگونه پیچیدگی تکنیکی توسط افراد با ذوق و قریحه به فراخور حس و حال فرد سروده می شود به همین دلیل در سرحد بلوچستان کسی نیست که لیکو بلد نباشد و اغلب افراد چه زن و چه مرد لیکو هایی را به خاطر دارند و حتی افراد با ذوق به صورت فی البداهه نیز لیکو می سرایند. لیکو از دو لخت یا مصراع تشکیل شده است که لخت اولی کوتاه تر و لخت دومی بلند تر است و از لحاظ وزنی دارای وزن هجایی است .
لیکو علاوه بر ساخت و قالب بیرونی دارای ساختار و قالب درونی نیز می باشد که ملکه ذهن خوانندگان لیکو گشته است و هر موقع احساس کردند که شعر لیکو اندکی کوتاه تر از قالب درونی است کاستی آن را با کلماتی مانند بور جان و کشش آواها جبران می کنند.
در این شکی نیست که لیکو های اولیه توسط زنان آنهم بدون موسیقی در فراق عزیزان سروده و خوانده می شده اند و رفته رفته تنوع موضوعی پیدا کرده و با موسیقی همراه گشته است هنوز هم لیکوهای زیادی را میتوان یافت که روح زنانگی برآن حاکم است. کم کم سازهایی نیز لیکو خوان ها را همراهی کرده است. به نوعی می توان لیکو را نوعی موسیقی شبانی دانست و اگر این گونه باشد ابتدا ساز نی همراه کننده لیکو بوده است و سپس ساز سروز یا سرود(قیچک) نیز به آن اضافه می شود که البته امروزه ما بیشتر سروز را در کنار لیکو می بینیم. این قالب شعری سهل المتنع باعث شده که در خصوص محتوا و ساختار وزنی آن، شباهت آن با قالب های شعری دیگری نظیر آن در بین اقوام دیگر ایرانی و یا در جهان مثلا شعر هایکو در ژاپن پژوهش هایی انجام شود و همچنین در زمینه ترجمه لیکو ها نیز کتاب هایی منتشر شود اما تا کنون در زمینه بخش موسیقیایی آن پژوهش جدی صورت نگرفته است. موسیقی لیکو دنیای خاص خود را دارد، که اگر مرکز لیکو را در سرحد و آنهم شهر خاش و یا شهرهای اطراف آن همچون میرجاوه، دامنه های کوه تفتان و کوه بیرک بدانیم، شعر و موسیقی لیکو به همراه مردم آن منطقه تا آن طرف سیستان یعنی شهرهایی همچون کویته، تفتان، خاران و شهر نو در پاکستان و افغانستان و همچنین در جنوب بلوچستان همچون ایرانشهر، بمپور، دلگان و (بخش هایی از استان کرمان) رودبار، کهنوج، منوجان و جیرفت نیز سفر کرده است. این جغرافیای پهناور باعث شده که گونه های مختلفی از لیکو خصوصا در موسیقی بوجود بیاید. به طوری که شهر به شهر، طایفه به طایفه موسیقی لیکو متفاوت باشد. به گفته ی دوست جوانم آقای اکبر سوری زهی در بسیاری از موارد دیده می شود که موسیقی لیکوی دو شهر و یا دو طایفه توسط افرادی ترکیب شده و موسیقی جدیدی بوجود آمده است و یا افرادی که در زمینه موسیقی لیکو تسلط و یا مهارت خاصی داشته اند همچون ( قاسم خان) موسیقی خاص و جدیدی را بوجود آورده اند، که اگر بخواهیم مهمترین چهره هایی که در چند سال اخیر بیشترین تاثیر را بر روی موسیقی لیکو گذاشته اند را نام ببریم می توان از: « مرحوم قاسم خان سوری زهی- بهرام سوری زهی- محمد نور محب زهی- حاجی عبدی وحسن عمرزهی- گل جان کهرازهی - بهرام خان یار محمدزهی- اسماعیل شهنوازی و ...» اشاره کرد. اما نکته قابل توجه آن است که تمام این تفاوت ها و تمایز ها در موسیقی لیکو فقط در یک دستگاه بوجود آمده است. لیکو در دستگاه موسیقی به نام (سیم) اجرا می شود که البته می توان به جای نام ذکر شده از واژه خود لیکو برای این نام گذاری هم استفاده کرد. اما در همین یک دستگاه شهر به شهر و نقطه به نقطه موسیقی لیکو تغییر کرده است واین تغییرات را بیشتر در نوع تحریر ها، فرودها، فرازها و کشش ها می توان حس کرد. در این مجال سعی شده است که نمونه هایی از موسیقی لیکو با نام و مشخصات آن بیاوریم. هر چند که لازم بود برای لیکوی مربوط به هر منطقه و یا هر طایفه از افراد همان منطقه و یا همان طایفه استفاده کرد اما به دلایلی این امکان فراهم نشد و سعی کردیم تمام این تفاوت ها را فقط توسط یک نفر ثبت و ضبط کنیم و این شخص کسی نیست جز (خدامراد شهلی بر).
به جرأت می توان گفت که به همان اندازه مفاخری همچون ملاکمالان هوت، ملا غلام قادر راسکی، ملا موسی راسکی و... در زمینه موسیقی مکران شهرت و مقبولیت عام داشته اند خدامراد نیز در موسیقی سرحد به همان اندازه تاثیرگذار و شهرت و صدالبته پر کار بوده است. ضمن اینکه ایشان ساز سروز را به همان زیبایی که می خوانند نیز می نوازند. مضاف بر آن ایشان به جغرافیای لیکو از سیستان ،سرحد تا مکران نیز اشراف دارند.
در این آلبوم انواع لیکو با اجرا و نوازندگی مراد شهلی بر معروف به خدامراد ثبت و ضبط شده است. قطعا ایراداتی به آن وارد است و نواقصی نیز دارد اما می تواند آغاز گر پژوهش های دقیق تر و جدی تری در زمینه موسیقی لیکو باشد. خواهشمند است که ما را از راهنمایی و پیشنهادات خود محروم نفرمایید.


موسیقی لیکو به روایت استاد خدامراد شهلی بر
نوازنده سروز و آواز مراد شهلی بر
پژوهش و گردآوری: نصیراحمدملازئی
مجری طرح: موسسه فرهنگی و هنری آوای فراز


ضبط در استودیو آوای فراز
avayefaraz records

avayefaraz.ir

   / @avayefarazmusic  

   / @avayefaraz   video

موسیقی فولکلور بلوچیBalochi Folk MusicbalochistanMaestro Khodamorad Shohlibor avayefarazmusiccountry music