Yeraltından Notlar’da Dostoyevski’nin Aylak Adam’ının Varoluşu, Prof. Dr. Metin Bal

Yeraltından Notlar’da Dostoyevski’nin Aylak Adam’ının Varoluşu, Prof. Dr. Metin Bal. Nif Dağı, Kaynaklar, Buca, İzmir – Türkiye. 6 Aralık 2024 Çarşamba.

Dostoyevski’nin “Hepimiz Gogol’un Palto’sunun altından çıktık.” sözü onun Gogol’u ne kadar çok önemsediğini gösterir.

#dostoyevski #yeraltındannotlar #varoluşçuluk #felsefe #aylakadam #beyazgeceler #nevabulvarı #petersburg #edebiyat #sanatfelsefesi #puşkin #yevgenionegin #gogol #palto #turgenyev #gereksizbiradamıngüncesi #baudelaire #modernhayatınressamı #immoralist #oyunadamlar #öteki #novella #existentialism

Dostoyevski’nin bu kimseye bir ad vermemesinin nedeni “insan”ı tanıdık ve bildik kılan özelliklerin gerçekte bu insan hakkında birşey söylüyor olmadığı düşüncesidir. Yeraltı Adamı (Y.A.) yaptıklarından kolayca utanç duyan, çoğu zaman pişmanlık duygusunu, bu duygunun kaynağı olan gerçekliğin dönüşeceği, böylece onu tam tersi düşünceleri benimsemeye götüren noktaya kadar vardıran, şekerli çayı ve insanları seven, içinde öfke taşımayan, bundan bir yıl önce otuzdokuz yaşındayken uzak akrabalarından birinden ona kalan mirastan sonra memurluktan emekli olmuş ve kendisinin nasıl bir insan olduğu hakkında kararsız bir kimsedir. Y. A.’ya göre modernite dönemi insanının belirli bir karakteri yoktur. Ondokuzuncu yüzyıl insanı ahlaki bakımdan karaktersiz olmalıdır, dahası onun için bu bir zorunluluktur, çünkü “Karakterli olan insan […] her şeyden önce sınırlı/dar kafalı bir yaratıktır.” (NU, 5). Y.A.’nın da belirli bir karakteri yoktur, bu nedenle o kendisinin nasıl biri olduğu konusunda kararsız biridir: “Ben yalnızca ters bir insan değilim; hatta nasıl biri olduğum da belli değil: Ne tersim, ne uysalım, ne alçağım, ne onurlu, ne kahraman, ne de korkak!” (YN, 11). Y.A. kendi döneminin aydınlarını insana bir karakter yüklemeye çalıştıkları için eleştirir. “Bu aydınların hepsi de dar kafalıydı, birbirinin aynıydı; tıpkı bir sürünün içindeki koyunlar gibi.” (YN, 49).
Yeraltı Adamı (Y.A.) Dostoyevski’nin bu romanından çok daha önce yazdığı Öteki (1846) başlıklı romanının kahramanı Goladkin’le benzerlik gösterir. Kahramanı aynı zamanda bir anti-kahramana dönüştürerek onun kişiliğinin öteki yönünü açığa çıkaran çifte-kişilik ( #Doppelgänger, #double-goer ) teması Y.A.’da tekrar karşımıza çıkar. Dostoyevski’nin kahramanlarının acımasızlık yeteneğine Y.A. da sahiptir. Bu acımasızlık yeteneği kendisini tarifsiz bir can sıkıntısı ve kaygı sonucu çekilen eziyetin artırılmasında gösterir. Tüm bu özellikleriyle Y.A. modernizmin adını koyan Baudelaire’in tabiriyle sınırsız bir krediye, canlı bir hayal gücüne sahip bir kimse olarak, insan çölünün ortasında yaşamını sürdürmeye çalışmasıyla, modern hayatın gözlemcisi olabilecek bir imkana sahiptir.
BAUDELAIRE, Charles (2003). Modern Hayatın Ressamı, çev. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
BERMAN, Marshall (2013). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor, Modernite Deneyimi, çev. Ümit Altuğ – Bülent Peker, İstanbul: İletişim Yayınları.
BREGER, Louis (1989). Dostoyevsky: The Author as Psychoanalyst, New Brunswick: Transaction Publishers.
DOSTOYEVSKY, Fyodor (2005). Notes From Underground [NU], ed. by Philip M. Parker, San Diego: ICON Classics.
DOSTOYEVSKİ (2013). Yeraltından Notlar [YN], çev. Ahmet Ekeş, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
MOSER, Charles, A. (1996, ed.). The Cambridge History of Russian Literature, Cambridge: Cambridge University Press. ss. 189-247.

#dostoyevski #yeraltındannotlar #varoluşçuluk #felsefe #aylakadam #beyazgeceler #nevabulvarı #petersburg #edebiyat #sanatfelsefesi #puşkin #yevgenionegin #gogol #palto #turgenyev #gereksizbiradamıngüncesi #baudelaire #modernhayatınressamı #immoralist #oyunadamlar #öteki #novella #existentialism