خشتِ‌ خام ۱۵ | کاظم‌ موسوی‌ بجنوردی و حسین‌ دهباشی | بخش اول: بانی طوفان؛ از نجف تا تپه‌هایِ لتیان

گفتگو با سید کاظم موسوی بجنوردی در مجموعه «خشت خام»، مواجهه با مردی است که زندگی‌اش میان دو قطبِ متضاد سپری شده است: «تفنگ» و «کتاب». او که از بنیان‌گذاران مبارزات مسلحانه در دهه ۴۰ بود، پس از انقلاب به یکی از بزرگترین خادمان فرهنگ و کتاب ایران تبدیل شد. او زندانی سیاسی، عضو کمیته مرکزی حزب جمهوری اسلامی، استاندار اصفهان، نمایندهٔ دورهٔ نخست مجلس شورای اسلامی، موسس حزب ملل اسلامی، موسس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مشاور رئیس‌جمهور در امور فرهنگی و ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بوده است.

بخش نخست این گفتگو، بازگشتی است به ریشه‌های مردی که نامش با «حزب ملل اسلامی» گره خورده است. کاظم موسوی بجنوردی در این قسمت، با متانتی که محصول دهه‌ها تجربه‌اندوزی است، ما را به نجفِ دهه‌ی ۳۰ و ۴۰ می‌برد؛ جایی که جرقه‌های مبارزه در ذهنش زده شد. او از آرمان‌های جوانی می‌گوید که او را به سمت تشکیل یکی از اولین سازمان‌های مخفی و مسلحانه علیه رژیم پهلوی سوق داد. در این ۳۵۰ کلمه، ما با مردی روبرو هستیم که در جوانی معتقد بود راهِ نجاتِ ایران از لوله‌ی تفنگ می‌گذرد. دهباشی با پرسش‌هایی دقیق، مخاطب را به درونِ خانه‌های تیمی و کوه‌های لتیان می‌برد؛ جایی که حزبِ ملل لو رفت و بجنوردی به عنوان رهبرِ آن، تا پایِ چوبه‌یِ دار پیش رفت.

دهباشی در این بخش، نقشِ یک کاوشگر را دارد و اجازه می‌دهد بجنوردی از آن لحظاتِ پُرالتهاب بگوید؛ از دادگاهی که در آن حکم اعدام گرفت و وساطت‌هایی که در آخرین لحظه، مرگ را به حبس ابد بدل کرد. احساسِ نهفته در کلمات بجنوردی، نه از جنسِ پشیمانی، بلکه از جنسِ بازخوانیِ یک دورانِ خاص است. او از یارانش می‌گوید که با دستِ خالی به جنگِ ساواک رفتند. تماشای این قسمت، درکِ اتمسفرِ مبارزاتیِ دهه‌ی ۴۰ است؛ روزگاری که آرمان‌گرایی در خالص‌ترین شکلِ خود جریان داشت. بجنوردی در اینجا تصویرگرِ نسلی است که برایِ باورهایش از جان گذشت. این گفتگو، خشتِ اولِ بنایِ زندگیِ مردی است که از متنِ یک حرکتِ تندِ چریکی، بعدها به آرامشِ کتابخانه پناه برد.

۳. دعوت به سابسکرایب: تاریخ را نباید از زبانِ غریبه‌ها شنید؛ حقیقت در کلامِ کسانی است که خود بخشی از حادثه بوده‌اند. برای شنیدنِ ناگفته‌هایِ حزبِ ملل اسلامی، کانال «تاریخ آنلاین» را سابسکرایب کنید.

00:00 - آغازِ سه‌گانه؛ کاظم موسوی بجنوردی در برابرِ دوربینِ تاریخ
08:15 - نجف و سال‌هایِ شکل‌گیریِ اندیشه‌یِ مبارزه
16:40 - بازگشت به ایران و تاسیسِ "حزب ملل اسلامی"
24:20 - چرا مبارزه مسلحانه؟ واکاویِ استراتژیِ حزب در آن زمان
32:10 - ماجرایِ لو رفتنِ تشکیلات در تپه‌هایِ لتیان
39:55 - دادگاهِ نظامی و لحظه‌یِ صدورِ حکمِ اعدام
47:30 - وساطتِ مراجع و تبدیلِ حکم به حبسِ ابد
55:15 - ورود به زندانِ قصر؛ آغازِ دورانِ طولانیِ اسارت
01:04 - هم‌بندی با بزرگان؛ از طالقانی تا اعضایِ نهضتِ آزادی
01:12 - شکنجه‌ها و بازجویی‌هایِ ساواک از زبانِ رهبرِ حزب
01:21 - نقدِ ساختارِ حزب ملل اسلامی پس از گذشتِ نیم‌قرن
01:29 - تاثیرِ اندیشه‌هایِ اسلامی-انقلابی بر نسلِ مبارزانِ دهه ۴۰
01:37 - مدیریتِ یک سازمانِ مخفی در اوجِ خفقانِ پهلوی
01:45 - پایانِ بخش اول؛ در انتظارِ طلوعِ انقلاب