Maheshwar, Madhya Pradesh | महेश्वर किल्ला | Maheshwar Tour plan | अहिल्याबाई होळकर राजवाडा

महेश्वर हे मध्य प्रदेशातील खरगोन जिल्ह्यात नर्मदा नदीच्या काठावर वसलेले एक प्राचीन आणि ऐतिहासिक शहर आहे. हे ठिकाण आपल्या धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वासाठी प्रसिद्ध आहे. महेश्वरला “शिवनगरी” असेही संबोधले जाते, कारण या ठिकाणाचा उल्लेख प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांमध्ये “महिष्मती नगरी” म्हणून केला गेला आहे.

१. महेश्वरचा ऐतिहासिक वारसा

• महिष्मती नगरीचे महत्त्व
महेश्वरचा उल्लेख रामायण, महाभारत आणि पुराणांमध्ये “महिष्मती” म्हणून आढळतो. असे मानले जाते की हे नगर राजा कार्तवीर्य अर्जुन (सहस्त्रार्जुन) याचे राज्य होते.
• राणी अहिल्याबाई होळकर यांचे योगदान
१८व्या शतकात इंदूरच्या होळकर घराण्याच्या प्रसिद्ध राणी अहिल्याबाई होळकर यांनी महेश्वरला आपली राजधानी बनवली. त्यांनी अनेक मंदिरे, घाट आणि जलव्यवस्था उभारल्या. त्यांच्या नेतृत्वाखाली महेश्वर एक धार्मिक आणि सांस्कृतिक केंद्र बनले.

२. महेश्वरची धार्मिक आणि सांस्कृतिक ओळख

(अ) महेश्वर मंदिरं आणि घाट

1. श्री राजराजेश्वर मंदिर – भगवान शंकराला समर्पित हे मंदिर महेश्वरचे प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे.
2. अहिल्येश्वर मंदिर – राणी अहिल्याबाई यांनी बांधलेले एक सुंदर मंदिर, जे नर्मदा नदीच्या काठावर आहे.
3. बाणेश्वर मंदिर – नर्मदा नदीच्या मध्यभागी एका बेटावर स्थित हे शिवमंदिर आहे.
4. नर्मदा घाट – महेश्वरचे घाट अतिशय सुंदर आणि स्वच्छ आहेत. येथे संध्याकाळी होणारी आरती भक्तांसाठी विशेष आकर्षण असते.

(ब) महेश्वरी साड्यांची परंपरा

• महेश्वर हे महेश्वरी साड्या आणि वस्त्रनिर्मितीसाठी प्रसिद्ध आहे. राणी अहिल्याबाई होळकर यांनी या साड्यांच्या विणकामाला प्रोत्साहन दिले.
• हलक्या आणि आकर्षक रेशमी सूती साड्या त्यांच्या नाजूक जरीकाम आणि सुबक डिझाइनसाठी ओळखल्या जातात.

३. पर्यटन आणि आकर्षण स्थळे

• अहिल्या किल्ला (महेश्वर फोर्ट) – राणी अहिल्याबाई होळकर यांचा राजवाडा, जो आता संग्रहालय म्हणून पाहायला मिळतो.
• नर्मदा आरती – दररोज संध्याकाळी नर्मदा घाटावर होणारी आरती हे महेश्वरचे प्रमुख आकर्षण आहे.
• रेवा किनारा – नर्मदा नदीच्या सुंदर किनाऱ्यावर बसून भक्त आणि पर्यटक शांतीचा अनुभव घेतात.

४. महेश्वर कसे पोहोचावे?

• हवाई मार्ग: इंदूर विमानतळ (सुमारे ९० किमी) महेश्वरसाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहे.
• रेल्वे मार्ग: महेश्वरला स्वतःचे रेल्वे स्टेशन नाही. इंदूर किंवा खरगोन येथून रस्त्याने प्रवास करावा लागतो.
• रस्ते मार्ग: महेश्वर मुंबई-आग्रा राष्ट्रीय महामार्गावर (NH-3) असल्याने इंदूर, उज्जैन, ओंकारेश्वर, मांडू यांसारख्या ठिकाणांहून सहज पोहोचता येते.

५. महेश्वरच्या भेटीची सर्वोत्तम वेळ

• ऑक्टोबर ते मार्च हा महेश्वरला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ आहे, कारण यावेळी हवामान सुखद आणि थंडसर असते.
• श्रावण महिना, महाशिवरात्री आणि नर्मदा जयंती यावेळी येथे मोठ्या प्रमाणावर धार्मिक कार्यक्रम होतात.

६. महेश्वरचे विशेष महत्त्व

• धार्मिक केंद्र: महेश्वरला “लघु काशी” असेही म्हटले जाते, कारण येथे असंख्य शिवमंदिरे आणि घाट आहेत.
• सांस्कृतिक वारसा: महेश्वरी साड्यांमुळे हे ठिकाण भारताच्या वस्त्रोद्योगाच्या इतिहासात महत्त्वाचे स्थान मिळवते.
• चित्रपटांचे लोकप्रिय ठिकाण: “बाजीराव मस्तानी,” “पद्मावत” यांसारख्या बॉलिवूड चित्रपटांचे चित्रीकरण महेश्वरमध्ये झाले आहे.

निष्कर्ष:

महेश्वर हे केवळ एक धार्मिक तीर्थस्थान नसून भारताच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचे प्रतीक आहे. तेथील नर्मदेचे पवित्र घाट, प्राचीन मंदिरे, अहिल्याबाई होळकर यांचा ऐतिहासिक वारसा आणि विणकामाची परंपरा यामुळे महेश्वर हे पर्यटक आणि भाविकांसाठी एक अद्वितीय ठिकाण ठरते.