श्री रांजेश्वर मंदिर (Shree Raanjeshwar Temple)

पुणे जिल्ह्यातील भोर तालुक्यातील रांजे गावात असलेले श्री रांजेश्वर मंदिर हे एक अत्यंत प्राचीन आणि ऐतिहासिक शिवमंदिर आहे. या मंदिराला धार्मिक महत्त्वाबरोबरच शिवकालीन इतिहासाचा मोठा वारसा लाभलेला आहे.

​या मंदिराविषयीची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

​१. ऐतिहासिक महत्त्व
​शिवरायांचा न्यायनिवाडा: छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या सुरुवातीच्या काळातील एका महत्त्वाच्या घटनेचा हे मंदिर साक्षीदार आहे. रांजे गावचा पाटील बाबाजी गुजर याने एका स्त्रीवर अत्याचार केल्यामुळे महाराजांनी त्याचा 'चौरंग' (हात-पाय कलम करणे) करण्याची शिक्षा येथेच सुनावली होती. स्वराज्यातील पहिला कठोर न्यायनिवाडा म्हणून ही घटना ओळखली जाते.
​राजमाता जिजाऊंचे गाव: रांजे गाव राजमाता जिजाऊंचे वडील लखुजीराव जाधव यांनी त्यांना खर्चासाठी आंदण म्हणून दिले होते. त्यामुळे या गावाला आणि परिसराला ऐतिहासिक महत्त्व आहे.

​२. मंदिराची रचना आणि वैशिष्ट्ये
​स्थापत्यशैली: हे मंदिर साधारणपणे १६ व्या शतकातील किंवा त्याही आधीचे (यादवकालीन खुणा असलेले) असावे असे मानले जाते. मंदिराचे संपूर्ण बांधकाम काळ्या पाषाणात केलेले असून ते अतिशय मजबूत आहे.
​जलव्यवस्थापन (Water Management): या मंदिराचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे येथील तीन पाण्याची कुंडे.
​पहिले कुंड (देवकुंड): हे पाण्याचे कुंड अत्यंत स्वच्छ असून याचा वापर केवळ देवपूजेसाठी आणि पिण्यासाठी केला जात असे.
​इतर दोन कुंडे: ही कुंडे स्नान आणि इतर वापरासाठी होती.
​येथील पाणी साठवण्याची आणि उपयोगात आणण्याची पद्धत शिवकालीन जलव्यवस्थापनाचा एक उत्तम नमुना मानली जाते.
​गाभारा: मंदिराच्या गाभाऱ्यात भव्य शिवलिंग आहे. श्रावण महिन्यात आणि महाशिवरात्रीला येथे भाविकांची मोठी गर्दी असते.

​३. कसे पोहोचायचे?
​ठिकाण: रांजे गाव, तालुका भोर, जिल्हा पुणे.
​अंतर: पुणे शहरापासून हे मंदिर सुमारे २५ ते ३० किमी अंतरावर आहे.
​मार्ग: पुणे-सातारा महामार्गावर (NH-4) खेड-शिवापूरपासून साधारण ३ किमी अंतरावर हे निसर्गरम्य रांजे गाव वसलेले आहे.
​४. आसपासची प्रेक्षणीय स्थळे
​पेशवेकालीन लक्ष्मीनारायण मंदिर: रांजे गावातच पेशवे काळातील हे सुंदर मंदिर आणि जुना वाडा आहे.
​बनेश्वर मंदिर: जवळच नसरापूर येथे बनेश्वरचे प्रसिद्ध मंदिर आणि निसर्गरम्य उद्यान आहे.