Σαντορίνη, Καρτεράδος: Καντάδα του δρόμου (Θάλασα απ' όλα τα νερά), λύρα Β. Ρούσσος 1967.

Σπανιότατο ντοκουμέντο ενός παλιού, εξαφανισμένου σήμερα οργάνου των Κυκλάδων. Η αχλαδόσχημη λύρα παιζόταν παλιά σε παραλλαγές σ' όλη την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Η Σαντορίνη πρέπει να ήταν μάλλον το τελευταίο Κυκλαδονήσι που τη διατήρησε, και το μοναδικό από το οποίο σώζονται ηχογραφήσεις, συγκεκριμένα η παρούσα και άλλη μία:    • «ΣΟΥ ΤΟ 'ΠΑ ΜΙΑ» [Μαντινάδα] - Καρτεράδος ...  . Λύρα Βιδιάνος Ρούσσος, τουμπάκι Γιώργος Σιγάλας, ηχογράφηση Βολφ Ντίτριχ, Καρτεράδος 1967. Δίσκος "Folk Music Of Greece", Topic Records – 12TS231, 1974 και επανέκδοση σε σιντί TSCD907, 1994.

Στον δίσκο ο Ντίτριχ δίνει και στα δύο κομμάτια τον κοινό τίτλο «Mantinadha». Δεν ξέρω αν στη Σαντορίνη «Μαντινάδα» είναι όρος ισοδύναμος με το «Καντάδα», πάντως και τα δύο σήμερα είναι γνωστά ως καντάδες του δρόμου. Η Σαντορίνη διαθέτει αρκετούς τέτοιους σκοπούς καντάδας.

Ο συγκεκριμένος είναι τοπική προσαρμογή του γνωστού «Θάλασσα απ' όλα τα νερά» (επίσημος δισκογραφικός τίτλος «Θάλασσα μπαμπέσα»): μιας σύνθεσης του Παναγιώτη Τούντα, στηριγμένης εν μέρει σε προϋπάρχον υλικό από την ανώνυμη προφορική λαϊκή παράδοση, το οποίο δευτερογενώς επιστράφηκε στη λαϊκή παράδοση, με αποτέλεσμα συχνά να θεωρείται κυκλαδίτικο.

Πρωτοκυκλοφόρησε το 1937 σε δίσκο της Ρίτας Αμπατζή (HMV, AO 2405). Η οργανική εισαγωγή, που δεν ακούγεται στην παρούσα ηχογράφηση, στηρίζεται σε μία από τις πάρτες του συρτού «Ποταμού»· μια μαντινάδα (Θάλασα απ' όλα τα νερά και τα ποτάμια πίνεις...) έχει καταγραφεί από τον Σ. Μπο-Μποβί στην Κάρπαθο παλιότερα από το 1937, σε παραλλαγή που μάλιστα βγάζει και αρτιότερο νόημα (...πιε μου κι εμού τα δάκρυα μου πλατύτερη να γίνεις)· μια άλλη μαντινάδα (η πρώτη: Ανάθεμά σε θάλασσα, τι σου 'χω καμωμένα...) και το τσάκισμα (έγια μόλα έγια λέσα...) θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι επίσης παραδοσιακά. Άλλα όμως στοιχεία του τραγουδιού και κυρίως το σύνολο, η τελική σύνθεση, είναι πρωτότυπα. Ιδιαίτερα δε ο τρόπος που κατανέμονται οι μουσικές φράσεις στις στιχουργικές ενότητες, μία φράση για το πρώτο ημιστίχιο και μία για ολόκληρο το δίστιχο, είναι κάτι που δεν απαντά ποτέ στους παραδοσιακούς σκοπούς.

Το τραγούδι αγαπήθηκε στα νησιά και ενσωματώθηκε στο ρεπερτόριό τους, φτάνοντας να θεωρείται παραδοσιακό, και μάλιστα να αναπλάθεται και όπως τα γνήσια παραδοσιακά, δηλαδή με ελεύθερη προσθαφαίρεση στίχων από τον κάθε ερμηνευτή. Ακόμα και η Δόμνα Σαμίου το έχει θεωρήσει παραδοσιακό κυκλαδίτικο.

Αργότερα, το 1953, ο Τσιτσάνης ανέπλασε το τραγούδι του Τούντα δημιουργώντας το δικό του «Στο Τούνεζι, στην Μπαρμπαριά (Ανάθεμά σε θάλασσα)».

Στην ηχογράφηση του Ντίτριχ συνδυάζονται αφενός το παλαιότερο μουσικό στρώμα των Κυκλάδων, με το τραχύ, σχεδόν πρωτόγονο άκουσμα της μικρής αχλαδόσχημης λύρας και του τουμπακιού, και αφετέρου ένα τραγούδι όχι απλώς δάνειο αλλά προερχόμενο από την εμπορική δισκογραφία που κυκλοφορούσε μια γενιά πριν την καταγραφή. Τέτοιοι συνδυασμοί του παλιού ντόπιου στοιχείου με το επείσακτο χαρακτηρίζουν συνολικά τη μουσική παράδοση της Σαντορίνης.

Το 2010 ο ίδιος σκοπός καταγράφηκε με τσαμπούνα από τον Βαγγέλη Μαρκουλή:    • Ο Βαγγέλης Μαρκουλής παίζει τσαμπούνα, Οία...  . Στην αρχή του βίντεο ο Μαρκουλής δίνει πληροφορίες για τον σκοπό, ότι είναι καντάδα του δρόμου χωρίς σταθερά λόγια, και αναφέρει ενδεικτικά και δύο δίστιχα.

Η φωτογραφία του Ντίτριχ με τους Σαντορινιούς μουσικούς δημοσιεύτηκε από τον Στ. Καρακάση στο βιβλίο του "Ελληνικά μουσικά όργανα", Αθήνα (Δίφρος) 1970. Δε δίνονται περισσότερα στοιχεία απ' όσα βλέπουμε στη λεζάντα· δεδομένου όμως ότι εκτός από τα δύο κομμάτια με τα λυροτούμπακα ο δίσκος του Ντίτριχ περιλαμβάνει κι ένα με βιολί και λαούτο από το ίδιο χωριό, καταγεγραμμένο την ίδια χρονιά (Καρτεράδος 1967) και με κοινό το όνομα του ενός οργανοπαίχτη, είναι πιθανόν οι εικονιζόμενοι να είναι: βιολί Γιώργος Σιγάλας (που παίζει και τουμπάκι στις ηχογραφήσεις με λύρα), λαούτο Ευάγγελος Φιλίτσης, λύρα ο Βιδιάνος Ρούσσος, και τουμπάκι άγνωστος. (Ή ίσως Γιώργος Σιγάλας και στο τουμπάκι, συνονόματος του βιολιτζή - το επώνυμο Σιγάλας είναι πολύ κοινό στη Σαντορίνη.)

Οι υπόλοιπες εικόνες του βίντεο δείχνουν:
το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του δίσκου του Ντίτριχ (LP)
την ετικέτα του δίσκου 78 στροφών με την πρώτη κυκλοφορία του τραγουδιού του Τούντα
τις ετικέτες από δύο άλλους δίσκους 78 στροφών με ανατυπώσεις της ίδιας ηχογράφησης του Τούντα
το εξώφυλλο του σιντί με την επανέκδοση του δίσκου του Ντίτριχ.

Οι δισκογραφικές πληφοφορίες για τον Τούντα και τον Τσιτσάνη και οι ετικέτες αντλήθηκαν από τα σάιτ https://www.greekdiscography.gr/ και https://rebetiko.sealabs.net/.