Wilde Eeuwen, het begin: aflevering 3

Deze week hoor je in NRC Vandaag onze serie Wilde eeuwen, het begin. Een van de verhalende series die we dit jaar maakten: perfect voor tijdens de dagen rond Kerst.






Het is 12.000 jaar geleden. Sjamaan Slata wandelt naar Göbleki Tepe, bakt brood en hallucineert op beschimmelde rogge. Zullen zijn visioenen de landbouw vooruit helpen?






Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].






Voor deze aflevering is onder meer gebruikt gemaakt van deze literatuur:


Oliver Dietrich ‘Shamanism at Early Neolithic Göbekli Tepe, southeastern Turkey. Methodological contributions to an archaeology of belief’ (https://www.degruyter.com/document/do...) in Praehistorische Zeitschrift, in mei 2024.  


Steven Mithen ‘Shamanism at the transition from foraging to farming in Southwest Asia: sacra, ritual, and performance at Neolithic WF16 (southern Jordan)’ in The Journal of the Council for British Research in the Levant, in September 2022.


David Graeber en David Wengrow. ‘The Dawn of Everything, A New History of Humanity’, bij Penguin in 2022. 


Li Liu e.a. ‘Fermented beverage and food storage in 13,000 y-old stone mortars at Raqefet Cave, Israel: Investigating Natufian ritual feasting’ in in oktober 2018. 


Amaia Arranz-Otaeguia e.a. ‘Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan’ (https://www.pnas.org/doi/full/10.1073...) in PNAS, op 13 juli 2018.


Leore Grosman e.a. ‘A Natufian Ritual Event’ in Current Anthropology, in juni 2016.


Marion Benz ‘Symbols of Power - Symbols of Crisis? A Psycho-Social Approach to Early Neolithic Symbol Systems’ (https://www.researchgate.net/publicat...) , Neo-Lithics, in januari 2014. 


Leore Grosman e.a. ‘A 12,000-year-old Shaman burial from the southern Levant (Israel)’ (https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas...) in PNAS, op 18 november 2008.  


Zohar Kerem e.a. ‘Chickpea domestication in the Neolithic Levant through the nutritional perspective’ (https://www.sciencedirect.com/science...) in Journal of Archaeological Science, in augustus 2007.






Tekst en presentatie: Hendrik Spiering


Redactie en regie: Mirjam van Zuidam


Muziek, montage en mixage: Rufus van Baardwijk


Beeld: Jeen Berting


Vormgeving: Yannick Mortier