Hebben jongeren meer mentale problemen dan vroeger?

Hoewel de media regelmatig alarm slaan over een zogenoemde “mentale crisis” onder jongeren, schetst wetenschappelijk onderzoek een genuanceerder beeld. In deze aflevering praat ik hierover door met Levi van Dam, bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien aan de Universiteit van Amsterdam. Hij legt uit het aantal psychische stoornissen onder jongeren sinds de jaren ’90 relatief stabiel is gebleven. Wat wél is veranderd, is dat jongeren beter in staat zijn hun gevoelens te verwoorden en meer open praten over stress, prestatiedruk en somberheid. Dat is volgens Van Dam ook een kenmerk van groeiende veerkracht. Hij houdt daarom een pleidooi voor een andere benadering van mentale weerbaarheid bij jongeren.

Aan de hand van verschillende studies en praktijkvoorbeelden bespreken we hoe jongeren, scholen en ouders samen kunnen bouwen aan een mentale trampoline: een sociaal netwerk dat helpt om tegenslagen op te vangen en sterker terug te veren. Ook pleit Van Dam ervoor om mentale opvoeding – omgaan met emoties, empathie en zelfinzicht – net zo vanzelfsprekend te maken als lichamelijke opvoeding.

💡 Kerninzichten uit de aflevering

📊 Geen stijging in psychische stoornissen, wel meer zelfgerapporteerde klachten.

💬 Openheid over gevoelens is een teken van groeiende veerkracht, niet van zwakte.

🧠 Concept creep vervaagt begrippen als trauma en depressie – helder taalgebruik is cruciaal.

🤝 Veerkracht is relationeel: je bouwt het in verbinding met anderen, niet alleen.

🏫 Mentale opvoeding hoort thuis in het onderwijs, net als lichamelijke vorming.

00:00 – Introductie Tjipcast en gast Levi van Dam
00:28 – De centrale vraag: hebben jongeren meer mentale problemen dan vroeger?
01:03 – Geen toename in psychische stoornissen sinds 1990
01:45 – Wel meer jongeren met mentale klachten (stress, prestatiedruk)
02:20 – Waarom dat juist positief kan zijn: jongeren praten meer over gevoelens
03:19 – Oud denken over therapie en nieuwe manieren om met klachten om te gaan
05:12 – Over “concept creep”: hoe begrippen als trauma en depressie vervagen
07:02 – Wat is veerkracht? De trampoline-metafoor en sociale netwerken
08:56 – De rol van samenleving en omgeving bij veerkracht
10:37 – Positieve psychologie en de verschuiving naar wat wél werkt
11:48 – Identiteitsontwikkeling in de moderne tijd: eindeloze identiteiten
13:01 – De online dimensie van identiteit en de keuzeparadox
14:02 – De druk van keuzemogelijkheden, AI en maatschappelijke onzekerheid
15:47 – Wat gebeurt er als jongeren geen ruimte krijgen om zichzelf te ontdekken?
17:04 – Studiekeuze, prestatiedruk en het belang van uitproberen
18:34 – Praktijkgericht onderzoek en verhalen uit de jeugdhulp
19:43 – De therapieweek: jongeren praten in jargon van hulpverlening
21:39 – Verlies van nuance in taal en het belang van diepgang
22:57 – Voorbeelden van veerkracht die vaak onopgemerkt blijven
24:12 – Mentale klachten zijn geen “project” dat je afsluit
25:11 – De prevalentie-inflatiehypothese uitgelegd
26:30 – Mentale reacties op COVID-19 als normale aanpassing
27:04 – Identiteitsontwikkeling als ontwikkelopgave, niet als stoornis
28:13 – Pleidooi voor mentale opvoeding op school
30:10 – De “mentale wasstraat” en vrije-tijdsdomeinen voor jongeren
32:24 – De mentale sportschool: een nieuwe manier van preventie
33:06 – Over kritiek: “Identiteitsontwikkeling gaat toch vanzelf?”
34:02 – Ik, de ander en het grotere geheel: drie lagen van identiteit
35:05 – Afsluiting: jongeren zijn hoopvol veerkrachtig