قضاوت کردن مثل نشستن روی پشت خر است؛همه فکر می‌کنند بلدند، اما تا سوارش نشوند نمی‌فهمند چقدر سخت است

🌙 «ملا و دهکده‌ای که همه‌شان قاضی بودن

روزی روزگاری، در یکی از دهکده‌های حوالی سمرقند، مردم مشکلی عجیب داشتند:
در این ده، هر کس خودش را قاضی می‌دانست!
یکی می‌گفت: «من پنج تا دعوای خانوادگی رو حل کردم، پس من قاضیم!»
دیگری می‌گفت: «من سواد دارم، پس من باید رای بدم!»
سومی ادعا می‌کرد: «ریش من بلندتره، معلومه که حرف من درسته!»

خلاصه، چنان هرج‌ومرجی بود که اگر مرغی هم از روی دیوار دیگری می‌پرید، پنج نفر بالا سرش می‌آمدند تا حکم بدهند!

خبر این آشفتگی به ملا رسید.
ملا نصرالدین با آن خرِ مشهوری که داشت، راه افتاد به سمت ده.
وقتی رسید، دید مردم دور میدان جمع شده‌اند و با صدای بلند سر یک موضوع ساده داد می‌زنند.

ملا پرسید:
— چه شده اینجا؟

یکی گفت:
— ملا! این بزِ من رفته تو باغ همسایه. حالا نصف ده رفته‌اند که قضاوت کنند.

ملا سری تکان داد و گفت:
— خوب است. من هم قضاوت می‌کنم… اما قبلش بگذارید یک حکمی صادر کنم!

مردم خوشحال شدند.
گفتند: «بالاخره یکی پیدا شد کار را یک‌سره کند!»

اما ملا خیلی آرام رفت سمت خرش، دستش را کشید و گفت:

— اولین حکم این است: از امروز، هر کس از شما که خودش را قاضی بداند، باید اول یک امتحان بدهد.

همه با تعجب پرسیدند:
— چه امتحانی؟

ملا لبخند زد:
— امتحان عدالت!

همه به هم نگاه کردند؛ معلوم بود کلمه «عدالت» از آن کلمه‌هایی است که خیلی‌ها فقط شنیده‌اند ولی معنی‌اش را نمی‌دانند.

🧪 امتحان اول: گوش دادن

ملا گفت:
— خوب، این بز! صاحبش می‌گوید مال اوست.
اما من اول باید حرف خود بز را بشنوم.

دهاتی‌ها چشم گرد کردند:
— ملا! بز حرف نمی‌زند!

ملا گفت:
— شما که قاضی هستید، باید یاد بگیرید قبل از حکم دادن، اول ببینید حقیقت اصلاً حرف می‌زند یا نه!

مردم خجالت کشیدند… چون فهمیدند اصلاً به حرف هیچ‌کس گوش نداده بودند.

🧪 امتحان دوم: ترازوی انصاف

ملا از خورجینش یک ترازو بیرون آورد؛ قدیمی، سنگی، اما محکم.

گفت:
— هر قاضی باید انصاف داشته باشد.
برای امتحان، هر کس فکر می‌کند عادل است، بیاید دو سنگ هم‌وزن پیدا کند.

نصف ده راه افتادند دنبال سنگ.
اما وقتی برگشتند، هیچ دو سنگی با هم برابر نبود.

ملا زد زیر خنده:
— شما که حتی دو سنگ برابر پیدا نمی‌کنید، چطور می‌خواهید بین آدم‌ها حکم برابر بدهید؟!

مردم باز سرها را پایین انداختند.

🧪 امتحان سوم: قضاوت بدون سود

ملا گفت:
— حالا آخرین امتحان: هر کس قاضی است، باید روی این کاغذ بنویسد که اگر فردا دعوایی پیش آمد، به نفع هیچ‌کس حکم نمی‌دهم جز حق. حتی اگر رفیقم باشد.

ملا کاغذها را جمع کرد…
اما دید همه نوشته‌اند:

«اگر حق با رفیقم باشد، به نفع او حکم می‌دهم!»

ملا همان‌جا پرید وسط میدان و فریاد زد:

— ای مردم! عدالت یعنی همین‌قدر سخت! اگر دنبال نفع خودتان هستید، قاضی نشوید!

بعد شال خود را تکان داد، خر را آرام نوازش کرد و ادامه داد:

— من امروز فهمیدم مشکل شما این نیست که قاضی زیاد دارید…
مشکل این است که هیچ‌کدامتان قاضی نیستید!

🐴 نتیجهٔ حکیمانهٔ ملا

ملا کنار خرش نشست و گفت:

— قضاوت کردن مثل نشستن روی پشت این خر است؛
همه فکر می‌کنند بلدند، اما تا سوارش نشده‌اند نمی‌فهمند چقدر سخت است تعادل نگه داشتن!
هر کس هم که تعادل ندارد، زمین می‌خورد… و دیگران را هم می‌اندازد!

🎉 پایان

مردم دهکده بعد از رفتن ملا، دیگر کمتر قضاوت می‌کردند.
هر وقت یکی می‌خواست در کاری دخالت کند، دیگری می‌گفت:

— حواست باشه! اول سنگِ برابر پیدا کن!

و این شد تکیه‌کلام دهکده.